ODCINEK 38 M jak Małżeństwo dr hab. Lech Giemza profesor KUL
POSŁUCHAJ
DO POBRANIA
KONSPEKT I SPIS LEKTUR
- Część wprowadzająca definicyjno-wyjaśniająca czym jest zjawisko małżeństwa:
kulturowo uznany związek, co najmniej dwóch osób, najczęściej mężczyzny i kobiety, zwanych małżonkami, który ustanawia prawa i obowiązki między nimi, jak również między nimi i ich dziećmi.
Definicja małżeństwa różni się na całym świecie nie tylko między kulturami i religiami, ale także w całej historii danej kultury i religii, ewoluując w kierunku zarówno poszerzenia, jak i zawężenia tego, kto i co jest nią objęte.
- w literaturze jest to motyw nudny, stereotypowy;
nie ma małżeństwa jako bohaterów ciekawych, pełnych emocji;
miłość jest dopiero przed małżeństwem, lub osoby nie mogące się połączyć : Romeo i Julia, Tristan i Izolda itd.;
najsłynniejsze pary miłosne są nieszczęśliwe;
Homer „Odyseja”
– Odys i Penelopa – historia małżeństwa, Penelopa jest wierna, czekająca na męża i historia kończy się jak pojawia się mąż. Żadne niesprzyjające okoliczności nie zabiły w niej wiary w to, że jej mąż pewnego dnia powróci do domu i znów będą kochającym się małżeństwem.
Jedno pamięci męża łzy moje poświęcam
I ciągle się natrętnym zalotom wykręcam.
Aż niebo mię natchnęło myślą wybiegliwą,
Żem na krosnach w mej izbie cieniutkie przędziwo
Nałożyła, by utkać ogromną oponę,
I tak rzekłam do gachów: "Chcecie mieć za żonę
Mnie, wdowę po Odysie, młodzi oblubieńcy,
To czekajcie ze ślubem ni dłużej, ni więcej,
Aż się zwinę z zaczętą na krosnach robotą!
Przędza wniwecz by poszła, a mnie idzie o to,
Aby miał piękny całun Laertes mój stary,
Gdy go w czarnej godzinie śmierć weźmie na mar
Toż szydziłyby ze mnie achajskie kobiety,
Gdyby pan taki wielki leżał nie okryty."
Tak rzekłam wybiegliwie - i zmiękły ich serca;
Odtąd dniem pracowałam około kobierca,
Prując nocą przy żagwiach, com we dnie utkała;
Takem ich przez trzy roki wciąż oszukiwała.
Pieśń XIX
Sofokles - "Król Edyp"
jak małżeństwo może wpłynąć na życie. Cała tragedia rozpoczyna się od klątwy rzuconej przez króla Pelops na ojca Edypa " Lajosa. Lajos przejął się tym, dlatego też postanowił zasięgnąć porady u wyroczni delfickiej. Ta niestety pogorszyła jeszcze bardziej całą sytuację. Przepowiedni, której udzieliła Lajosowi mówiła, że król Teb zginie z ręki własnego syna, a żeby tego było mało, syn posiądzie za żonę swoją własną matkę. Gdy żona Lajosa - Jokasta urodziła syna, rodzice postanowili aby dziecko porzucić w górach. Polecili to zadanie słudze, lecz ten ulitował się nad chłopcem i oddał go pasterzom, a Ci bezdzietnej królewskiej parze Polybosowi i Meropie. Kiedy Edyp sam udał się do wyroczni dowiedział się o całej przepowiedni. Nowi rodzice w szczęściu wychowywali swojego syna, niestety zatlili przed nim prawdę. Gdyby nie błąd przyrodnich rodziców, mogłoby nigdy nie dojść do realizacji całej przepowiedni Edyp postanowił nie wracać do Koryntu lecz udał się do Teb. Jego tragedia zaczęła się, gdy na drodze napotkał człowieka który nie chciał ustąpić mu drogi. Edyp, dumny ze swego książęcego stanu, zabił go. Nie wiedząc, że człowiekiem którego zabił był jego rodzony ojciec, Lajos. I tak przepowiednia zaczyna się sprawdzać.
William Shakespeare - "Makbet"
mamy do czynienia z przepowiednią, przez która będą cierpieć ludzie oraz małżeństwo Makbeta i Lady Makbet. Małżeństwo to można uznać na pozór udane. Wspieranie męża i wzajemna pomoc, niestety w złych sprawach. Kiedy to po zwycięskiej bitwie Makbet otrzymuje tytuł tana Kawioru, jest wiernym, odważnym rycerzem. Wszystko zmienia się, kiedy to czarownice przepowiadają mu przyszłość. Wizja zdobycia tronu powoduje przemianę wewnętrzną Makbeta i prowadzi do jego upadku. Początkowo bohater ma wątpliwości co do popełnienia pierwszej zbrodni, jednak po namowach żony, , decyduje się zabić Dunkana. Pierwsza zbrodnia otwiera drogę do popełnienia kolejnych.
Ignacy Krasicki - "Żona modna"
satyra o doświadczeniach nieodpowiedniego doboru partnerki. Szlachcic zdecydował się na małżeństwo z próżną i kochającą francuszczyznę kobietą, nie z miłości ale mając na celu korzyści majątkowe, a konkretnie posag wybranki.
Adam Mickiewicz - "Grażyna"
- literatura romantyczna – nieszczęśliwa miłość
Fabuła Grażyny − pod względem tematyki oraz realiów historycznych pokrewna wydanemu w pięć lat później Konradowi Wallenrodowi − oparta jest na motywie zaczerpniętym z Iliady Homera: pierwowzorem zagniewanego Litawora jest Achilles, zaś Grażyny – Patroklos. Tematem dzieła jest waleczny czyn „niewiasty z wdzięków, a bohatera z ducha”, dokonany w imię wyższości racji ogólnej nad indywidualną oraz tragiczne dzieje małżeństwa Grażyny i Litawora. Postać Grażyny, podobnie jak pokrewna jej Żywila z wczesnej opowiastki Mickiewicza pod tym samym tytułem, utrzymana została ponadto w Plutarchowym ideale kobiety-obywatelki.
Bolesław Prus - "Kamizelka"
Głównym bohaterem jest para małżonków kochająca się tak mocno, że za wszelką cenę chcieli oszczędzić sobie wzajemnie cierpienia i uciekają się do drobnego oszustwa w którym istotną rolę odgrywa tytułowa kamizelka - wskazująca swoim rozmiarem, który można regulować paskiem - kondycję chorującego mężczyzny.
Gabriela Zapolska - "Moralność pani Dulskiej"
U Dulskich nie ma więzi ani serdeczności między członkami rodziny. Mąż Felicjan Dulski jest podporzątkowany we wszystkich aspektach życiowych chwicej i despotycznej żonie. Nie miał swojego zdania i w domu nikt się z nim nie liczył. Jedyne czego pragnął, to święty spokój. Był milczący i bezradny, o czym świadczy to, że w dramacie wypowiedział tylko jedno zdanie: "A niech was wszyscy diabli!!!".
Zofia Nałkowska - "Granica"
Małżeństwo Zenona Ziembiewicza i Elżbiety Bieckiem mogło być udane, gdyby nie całkowity brak odpowiedzialności męża. Tragiczna historia małżeństwa Ziembiewiczów uświadamia nam, że nie można budować własnego szczęścia na cudzej krzywdzie, tak jak to pragnął uczynić Zenon.
- opisywanie kolejnych pozycji literackich z zakresu małżeństwa z częścią cytatów odpowiadających zagadnieniu:
Maria Dąbrowska „Noce i Dnie”
- Małżeństwo Barbary i Bogumiła Niechciców, bohaterów powieści „Noce i dnie” Marii Dąbrowskiej odgrywa ważną rolę konstrukcyjną, ponieważ służy autorce do psychologicznej i filozoficznej analizy ludzkich charakterów, wartości oraz relacji międzyludzkich;
Małżeństwo Niechciców zaczyna się od entuzjazmu i romantycznych wyobrażeń o wspólnej przyszłości. Jednak z biegiem czasu różnice charakterów i osobistych wartości stają się coraz bardziej widoczne.
„Najważniejsze jest dobrze przeżyć swoje dni i noce, to znaczy wypełnić je pracą, życzliwością do drugiego człowieka, zgodnym współistnieniem, uczciwością, poczuciem godności i honoru”.
Małżeństwo Barbary i Bogumiła Niechciców z "Nocy i dni" Marii Dąbrowskiej było skomplikowane emocjonalnie. Bogumił był człowiekiem szczerym, otwartym, serdecznym i w sposób jawny okazywał żonie swoją miłość. Barbara miała romantycvzny charakter, była osobą niesamowicie wrażliwą i emocjonalną. Przez długie lata żyła wspomnieniami romantycznej, niesoełnionej miłości. Nie dostrzegała, że tuż obok siebie ma ososbę, która nie tylko kocha ją nad życie, ale jeste również jej szczerym przyjacielem. Dopiero pod koniec życia uświadomiła sobie, kim dla niej jest jej mąż i jak wiele znaczy. Bogumił kochał ją zawsze i bez zastrzeżeń. Żadne z nich tak naprawdę nie było szczęślwe. Barbara żyłą wspomnieniami a Bogumił miał świadomość, ze nie jest kochany tak, jak sam kocha.
W kontekście historycznym i społecznym, w którym żyją bohaterowie, ich małżeństwo można uznać za dobre, ponieważ oboje starają się wypełniać swoje role najlepiej, jak potrafią. Ich związek, choć daleki od doskonałości, jest trwały, a obie strony, pomimo różnic, podejmują wysiłek, by zrozumieć siebie nawzajem. W powieści Dąbrowskiej małżeństwo jest przedstawione jako ciągłe zmaganie się z codziennością, w której jest miejsce zarówno na radość i sukcesy, jak i na smutek i porażki.
Małżeństwo Niechciców to związek pełen konfliktów, ale i głębokich więzi emocjonalnych. Nie jest ani jednoznacznie dobre, ani złe; jest prawdziwe, realistyczne i odzwierciedla złożoność ludzkich relacji. Dąbrowska pokazuje, że małżeństwo to przede wszystkim codzienna praca nad sobą i wspólne zmaganie się z losem. W tym sensie związek Barbary i Bogumiła jest przykładem małżeństwa, które, pomimo licznych trudności, ma swoje własne, unikalne wartości i sens.
Za: m.in. Aleksandra Sędłakowska Niechcicowie – małżeństwo dobre czy złe?
Czesław Miłosz
– dwie żony, wiersze o żonie „Na pożegnanie mojej żony Janiny”: cytat:
„Kochałem ją, nie wiedząc kim była naprawdę.
Zadawałem jej ból, goniąc za moją ułudą.
Zdradzałem ją z kobietami, jej jednej wierny.
Zaznaliśmy wiele szczęścia i wiele nieszczęścia.
Rozłąki, cudownych ocaleń. A tutaj ten popiół.
I morze bijące o brzegi kiedy idę pustą aleją.
I morze bijące o brzegi. I uniwersalność doświadczenia.
Jak bronić się przeciw nicości? Jaka moc
Przechowuje co było, jeżeli nie trwa pamięć?
Bo ja mało pamiętam. Tak bardzo mało pamiętam.
Zaiste, wrócenie chwil oznaczałoby Sąd Ostateczny,
Który nam Litość chyba odracza z dnia na dzień …”
Miłosz charakteryzował swoją żonę pisząc: „Była najzupełniej prostolinijna, czysta. (…) Nie była podobna do tych żon pisarzy, które celebrują. (…) Na to była zbyt ironiczna, a mnie ta jej ironia wychodziła na dobre. (…) Ceniła moje pisanie, i aż zarzucałem jej, że jestem jedynym piszącym, którego aprobuje”.. Zaś o sojej relacji „Narobiłem sobie urojeń, że nienawidzę kobiet, że seks jest diabelski, bo przez niego zostałem zraniony (…). W wieku lat 26 wyobraziłem sobie, że zmniejsza się moja seksualna potencja. Moje zakochanie się w Jance było szukaniem »miłości czystej«, braterstwa dusz etc., a upór w tej miłości i gotowość narażania w jej imię na szwank swojej skóry, wcale nie wyklucza podstawowego błędu”.
Przez ostatnich dziesięć lat życia chorowała na Alzheimera. Miłosz nie mógł pogodzić się z faktem, że żona nigdy nie wyzdrowieje. Opiekował się nią, wpadał w przygnębienie, gdy widział, jak cierpi. Janina zmarła w kwietniu 1986 roku w Berkeley.
Tadeusz Różewicz „Na 60 rocznicę ślubu”
uśmiech na twojej twarzy
rozjaśnia nasz dom
i moje życie
cień na twojej twarzy
gasi światło we mnie
w mojej poezji
na ulicy
która nazywa
się promień
kiedy cierpisz
wszystko leci mi z rąk
świat nieruchomieje
kiedy jesteś zła
nie wiem co z sobą
zrobić
(Konstancin, marzec 2009; Wrocław, 3.4.2009 r.)
Tadeusz Różewicz był z żoną Wiesławą - z domu Kozłowska - przez 65 lat i jak relacjonują bliscy im ludzie - nigdy się nawet nie pokłócili.
Poznali się w czasie drugiej wojny światowej – oboje służyli wówczas w AK. "Poznaliśmy się u niego w domu w 1943 roku. Byłam kurierką jego starszego brata Janusza i on mnie kiedyś zabrał do swoich rodziców. A tam Tadeusz siedział przy piecu, ironicznie uśmiechnięty. Potem zawiozłam mu jakąś konspiracyjną pocztę… albo on do mnie przywiózł pocztę" - wspominała Wiesława po latach. Pytana o sekret trwałości małżeństwa Wiesława mówiła: "Po prostu lubiliśmy ze sobą rozmawiać. O wszystkim. Mąż miał wiedzę z różnych dziedzin, więc dużo się od niego dowiadywałam. Jak się orientowałam, że mąż chce mieć rację, to mu ją dawałam. Co mi szkodziło. I tak wszystko zostawało w tych naszych ścianach".
Prof. Barbara Misztal, związana z Różewiczami, wspominała Wiesławę: "Ciocia Wiesława była dla mnie wzorem kobiety aktywnej zawodowo, zarazem troszczącej się o rodzinę. Szukałam wtedy wzorców i zaczęłam budować taki obraz życia, z jakim zetknęłam się u Różewiczów. Obserwowałam dom o dziewiętnastowiecznej tradycji celebrowania życia rodzinnego, jednocześnie współczesny i na najwyższym poziomie intelektualnym, co rozwijało moje ambicje. Tam nauczyłam się odróżniać wiedzę od pozoru. Widziałam powitania Wiesławy z Tadeuszem. Zdarzyło się raz, w domu na ulicy Promień, że siedzieliśmy z wujkiem przy stole w pokoju gościnnym. Ciocia weszła i jak zwykle uśmiechnęła się do niego. Zwrócił twarz w moją stronę i powiedział: +Popatrz, Wiesława jest genialna, ona zawsze ma uśmiech na twarzy+. Tadeusz odpowiadał uśmiechem. Robiło się spokojnie, rodzinnie i serdecznie. Udzielał mi się ten nastrój i po takich spotkaniach czułam się silniejsza".
Tadeusz Różewicz zmarł 24 kwietnia 2014 roku w wieku 93 lat, Wiesława niemal dokładnie 10 lat później, w wieku 100 lat.
– wiersz dla starej żony, małżeństwo jako związek starych, dojrzałych ludzi;
- podsumowanie odcinka przez eksperta.
NAWIĄZANIE DO UTWORÓW LITERACKICH
Maria Dąbrowska „Noce i Dnie”
Czesław Miłosz „Na pożegnanie mojej żony Janiny”:
Tadeusz Różewicz "Na 60. rocznicę ślubu"
ALFABET - ODCINKI
Przyjaźń Porażka Mądrość Tęsknota Liberalizm Laicyzm Uprzejmość Fantastyka Groteska Ekscentryzm Kontrkultura Romantyzm Życie Prawda Natura Cuda Prowincja - ujęcie drugie Historia Miasto Bieda Prowincja - ujęcie pierwsze Światło Modlitwa Piękno Tłum Starość Małżeństwo Jaźń Niewiara Ciało Sztuka Rytuał Świętość Samotność Humor Dzieciństwo bezczelność Śmierć Ironia Codzienność Patos Tragizm Ideologia CYNIZM OBOJĘTNOŚĆ UWAŻNOŚĆ Ojczyzna OJCOSTWO Dzikość Nienawiść Gościnność NADZIEJA DIALOG AMBICJA miłosierdzie dewocja wstyd gniew praca zabawa szczęście melancholia rozpacz głupota
STRONA GŁÓWNA ALFABETU LITERATURY POLSKIEJ
WIĘCEJ O PROJEKCIE
ALFABET, czyli...
Po dzieła literatury polskiej sięgać można z wielu powodów – obowiązku szkolnego, pasji czytelniczej, kontemplacji piękna wyrażonego w sztuce. Jednym z powodów zainteresowania może być próba znalezienia odpowiedzi na pytania odwiecznie i uniwersalnie ważne – czym są i jak mogą realizować się idee z którymi obcujemy na co dzień, stanowiące element naszych moralnych wyborów. Altruizm, bohaterstwo, cnota… układają się w alfabet wartości.
W tym aspekcie w polskiej literaturze możemy znaleźć różnorodność interpretacji, historycznych odniesień i form wyrazu, które świadczą o bogactwie rodzimej kultury budującej w ciągu wieków naszą narodową tożsamość, jej odniesień do światowego dorobku cywilizacyjnego, a w nim twórczego dyskursu, którego zawsze byliśmy aktywnym uczestnikiem. Inspiracja płynąca z literackich wzorców daje bezpośredni emocjonalny impuls do osobistej refleksji odbiorcy, systematyzuje wiedzę o historii idei, procesach kulturowych i pozwala zrozumieć zjawiska historyczne, których emanacją są literackie dzieła. Polska twórczość literacka daje cały wachlarz odpowiedzi na nurtujące nas dylematy zarówno moralne jak związane z narodową tożsamością. Pozostaje jednak pytanie, gdzie ich szukać?
WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW
Projekt „Alfabet literatury Polskiej” zakładając synkretyczną prezentację w twórczości polskich pisarzy ważnych dla każdego z nas idei, odpowiada na to pytanie w przystępnej i atrakcyjnej formie. Stanowi swoisty drogowskaz w świecie pełnym informacyjnego chaosu i wątpliwych ideałów. Naukowcy, literaturoznawcy, przedstawiciele środowisk akademickich zgodnie z przyjętym porządkiem alfabetycznym, prezentują odbiorcom projektu przekrojową panoramę dzieł literackich, w których podejmuje się tematykę idei i zjawisk z nimi związanych.
Projekt adresowany jest do wszystkich grup wiekowych, ze szczególnym akcentem na młodzież uczącą się, dzięki czemu stanowi materiał uzupełniający programy kształcenia w zakresie języka i literatury polskiej. W zamyśle przeznaczony jest w równej mierze dla odbiorców w Polsce, jak też Polonii i Polaków poza granicami kraju.
CELE PROJEKTU
Cele projektu "Alfabet literatury polskiej" to:
- Popularyzacja i upowszechnienie dorobku polskiej literatury w ujęciu odpowiadającym współczesnym trendom cywilizacyjnym koncentrującym się na pojęciach – ideach, aktualnych w bieżącym dyskursie kulturowym – w Polsce i za granicą, w środowiskach polskich i polonijnych oraz środowiskach autochtonicznych miejsc zamieszkania naszych rodaków.
- Zainteresowanie polskiej młodzieży w kraju i za granicą polską kulturą wyrażoną w rodzimych dziełach literackich, odpowiadającą na uniwersalne pytania jakie stawia sobie dorastające pokolenie.
Tym samym dostarczenie argumentów w potencjalnej dyskusji o wartości polskiej kultury. - Budowanie tożsamości i dumy narodowej poprzez wskazanie i omówienie literackich źródeł specyficznie polskich, a zarazem uniwersalnie ważnych, bo osadzonych w globalnym dorobku cywilizacyjnym.
- Dostarczenie materiałów uzupełniających proces kształcenia w zakresie literatury i języka polskiego dla szkół i ośrodków edukacyjnych w kraju i za granicą
- Popularyzacja czytelnictwa w języku polskim i nauki języka
- Pobudzenie dyskusji nad polskim dorobkiem literackim w aspekcie historii idei
ODBIORCA PROJEKTU
Grupę docelową stanowią:
- Polonia i Polacy poza granicami kraju – w szczególności polskie szkoły, ośrodki kultury polskiej, organizacje polskie i polonijne na obczyźnie
- Polacy w kraju – w szczególności młodzież kształcąca się na poziomie średnim i wyższym, jako materiał uzupełniający do zajęć z literatury i języka polskiego
- Ośrodki naukowe i badawcze w Polsce i za granicą zajmujące się literaturą polską (listy dialogowe w językach obcych umożliwią zrozumienie obcokrajowcom)
- Instytucje rządowe w gestii których leży upowszechnianie polskiej kultury i dziedzictwa narodowego oraz oświata polska
- Instytucje pozarządowe zainteresowane tematyką projektu
ALFABET JĘZYKA POLSKIEGO
Projekt dofinansowany przez Instytut Rozwoju Języka Polskiego
ze środków Ministra Edukacji Narodowej
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem IRJP ani MEN